# 1-dars. Virtualizatsiya

Darsda ko'riladigan mavzular:
- Virtualizatsiya. Virtual machine tushunchasi. Hypervisor va uning turlari (Virtualbox, Hyper-V, VMware ESXi). Virtual Hard Disklarni boshqarish (VHD va VHDX, VDI).

[toc]

## 1. Virtualizatsiya tushunchasi
- ==Virtualizatsiya== — bu jismoniy resurslarni (masalan, serverlar, xotira, tarmoq) bo‘lish va ulardan samarali foydalanish imkonini beruvchi texnologiya. U bir jismoniy qurilmani (host) bir yoki bir nechta virtual qurilmalarga (virtual mashinalar) ajratishga imkon beradi. Har bir virtual mashina o‘zining operatsion tizimiga va dasturiy ta'minotiga ega bo‘lib, xuddi alohida kompyuter sifatida ishlaydi.

- ==Server virtualizatsiyasi nima?==
Server virtualizatsiyasi — bu bir jismoniy server (host) ichida bir yoki bir nechta virtual serverlarni (virtual mashinalar) yaratish va boshqarish jarayonidir. Har bir virtual server o‘zining operatsion tizimiga va dasturlariga ega bo‘lib, mustaqil ishlaydi.

### 2. ==Virtualizatsiya yaratish turlari==

- ==Hypervisor==:
Server virtualizatsiyasi uchun zarur bo‘lgan dasturiy ta'minot. Hypervisor jismoniy server va virtual mashinalar o‘rtasida interfeys vazifasini bajaradi. U ikkiga bo‘linadi:
**Type1** - (bare-metal): Jismoniy serverga to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘rnatiladi (masalan, VMware ESXi, Microsoft Hyper-V).
**Type2** - (hosted): Operatsion tizim ichida o‘rnatiladi (masalan, VMware Workstation, Oracle VirtualBox).

### 3. ==Server virtualizatsiyasining afzalliklari==

- Virtualizatsiyaning asosiy afzalliklari:

> Resurslardan samarali foydalanish: Bir fizika serverida bir nechta virtual mashinalarni ishga tushirish mumkin, bu esa apparat resurslaridan samarali foydalanishni ta'minlaydi.

> Ishlatishning osonligi: Virtual muhitlarda yangi tizimlarni tezda yaratish va o‘rnatish mumkin.

> Qayta tiklash: Virtualizatsiya tizimlari muammolar yuzaga kelganda tezda tiklash imkoniyatini beradi.

> Izolyatsiya: Har bir virtual mashina o‘z muhitida ishlaydi, bu esa xavfsizlikni oshiradi va muammolarni izolyatsiya qilishga yordam beradi.

> Moslashuvchanlik: Resurslar talabga qarab osonlik bilan kengaytirilishi yoki qisqartirilishi mumkin.

> Virtualizatsiya ko‘plab sohalarda, masalan, bulutli hisoblash, ma'lumotlar markazlari va IT infratuzilmasida keng qo‘llaniladi.

- Qayta tiklash va zaxiralash: Virtual mashinalarni zaxiralash va tiklash jarayoni osonlashadi, bu esa uzluksizlik va ma'lumotlar xavfsizligini ta’minlaydi.

### 4. ==Kamchiliklari==

- Performans: Ba'zi vaziyatlarda virtual mashinalar jismoniy serverdan ko‘ra sekin ishlashi mumkin, ayniqsa, resurslar to‘liq yuklangan bo‘lsa.
- Murakkablik: Virtualizatsiya muhitini boshqarish va sozlash dasturiy ta’minot va tizimlar bo‘yicha chuqur bilimlarni talab qiladi.
- Qayta tiklash murakkabligi: Virtual muhitda muammolar yuzaga kelganda, tiklash jarayoni ko‘proq vaqt va resurs talab qilishi mumkin.

### 5. ==Qo‘llanilish sohalari==
- Tarmoq xizmatlari: Virtual serverlar orqali tarmoq xizmatlarini taqdim etish, masalan, web serverlar, ma'lumotlar bazalari, email serverlari va boshqalar.
- Test va rivojlantirish: Dasturiy ta'minotni sinab ko‘rish va rivojlantirish jarayonlarida virtual mashinalar tezda o‘rnatilishi va o‘chirilishi mumkin.
- Bulutli xizmatlar: Bulutli infratuzilmalar virtualizatsiya asosida tashkil etiladi va kengaytirilishi oson bo‘ladi.

## 2. Virtualizatsiya arxitekturasi

Virtualizatsiya arxitekturasi – bu bir apparat resursini bir nechta lozim bo‘lgan virtual muhitlarga bo‘lib, har bir muhitga mustaqil operatsion tizim va ilovalarni o‘rnatishga imkon beruvchi texnologiya. Virtualizatsiya arxitekturalari ikki asosiy turga bo‘linadi: bare-metal (yoki metal-based) va hosted. Quyida har bir tur haqida batafsil ma'lumot:

### 1. ==Bare-metal (metal-based) virtualizatsiya arxitekturasi:==


Bare-metal virtualizatsiyada, hypervisor yoki virtualizatsiya qatlamlari bevosita apparat ustida o‘rnatiladi, va operatsion tizimlardan ustun turadi. Bunda virtual mashinalar to‘g‘ridan-to‘g‘ri apparat resurslariga (CPU, xotira, saqlash tizimlari va boshqalar) murojaat qila oladi, bu esa samaradorlikni oshiradi.

Xususiyatlari:
Bevosita apparatga kirish: Hypervisor apparat ustida ishlaydi va apparat resurslarini virtual mashinalarga taqsimlaydi.
Yuqori samaradorlik: Bunday virtualizatsiya apparat resurslarini samarali boshqaradi va ishlash ko‘rsatkichlari ancha yuqori bo‘ladi.
Qo‘llaniladigan joylar: Ko‘pincha yirik data markazlarda va bulutli infratuzilmalarda ishlatiladi.
Misollar:
VMware vSphere/ESXi: VMware'ning korporativ darajadagi bare-metal hypervisori bo‘lib, to‘g‘ridan-to‘g‘ri server apparatida ishlaydi.
Microsoft Hyper-V (Server versiyasi): Bu Windows Server ustida ishlaydigan bare-metal hypervisor bo‘lib, yuqori darajadagi server infratuzilmalari uchun mo‘ljallangan.
KVM (Kernel-based Virtual Machine): Linux yadroda to‘g‘ridan-to‘g‘ri ishlaydigan virtualizatsiya texnologiyasi.
Xen Hypervisor: Ochil manba hypervisor bo‘lib, to‘g‘ridan-to‘g‘ri apparatda ishlaydi va ko‘plab bulut xizmatlari (masalan, AWS) tomonidan qo‘llaniladi.

### 2. ==Hosted virtualizatsiya arxitekturasi:==


Hosted virtualizatsiyada hypervisor (yoki virtualizator) mavjud operatsion tizim ustiga o‘rnatiladi. Bu arxitekturada virtual mashinalar bevosita apparatga emas, balki mavjud OS orqali apparatga kiradi, bu esa ayrim hollarda samaradorlikni kamaytirishi mumkin.

Xususiyatlari:
Host operatsion tizim: Hypervisor dastur sifatida mavjud operatsion tizimda ishlaydi va virtual mashinalarni yaratish uchun o‘sha tizim resurslaridan foydalanadi.
Qulaylik va oson foydalanish: Bu turdagi virtualizatsiya odatda ish stansiyalari va laboratoriya muhitlari uchun qulay, chunki o‘rnatish va sozlash jarayoni nisbatan osonroq.
Kamroq samaradorlik: Virtual mashinalar resurslarga bilvosita kiradi, chunki ular oldin host operatsion tizimi orqali resurslardan foydalanadi.
Misollar:
VMware Workstation: Ish stansiyalarda ko‘p OSlarni ishga tushirish uchun ishlatiladi.
Oracle VM VirtualBox: Turli operatsion tizimlarni birgalikda ishlatishga imkon beruvchi keng tarqalgan virtualizatsiya dasturi.
Parallels Desktop: Mac kompyuterlarida Windows yoki boshqa OS-larni virtualizatsiya qilish uchun ishlatiladi.

## 3. Virtual Mashina tushunchasi

Virtual mashina (VM) — bu dasturiy ta'minot orqali yaratib, fizik apparatdan mustaqil ravishda ishlaydigan muhit. Har bir virtual mashina o'z operatsion tizimiga va ilovalariga ega bo'lishi mumkin. Bunda, VM'lar bir xil fizik apparatda ishlaydi, ammo ular bir-biridan ajratilgan holda ishlaydi va resurslarni o'zaro bo'lishib ishlatadi.

## 4. Virtual Hard Disklarni boshqarish
Virtual Hard Disk (VHD) va VHDX kabi formatlar virtual mashinalar uchun ishlatiladigan disk fayllaridir. Ular fizik qattiq disklarning virtual versiyasi hisoblanadi.

### VHD (Virtual Hard Disk): Ushbu formatda hajmi maksimal 2 TB bo'lishi mumkin. Bu Microsoft tomonidan ishlab chiqilgan va Hyper-V bilan keng qo'llaniladi.

### VHDX: Bu VHD formatining yangilangan versiyasi bo'lib, 64 TB gacha
hajmda disklarni qo'llab-quvvatlaydi. U kengaytirilgan ma'lumotni boshqarish va diskdagi nuqsonlardan himoya qilish imkoniyatiga ega.

### VDI (Virtual Disk Image): Bu VirtualBox tomonidan qo'llaniladigan format. Bu format ancha samarador va turli virtualizatsiya ehtiyojlariga moslashgan.
Ushbu formatlar virtual mashinalar o'rtasida osongina almashish, zahira nusxalarni yaratish va disk resurslarini samarali boshqarishga imkon beradi. Disklar dinamik yoki statik holda o'rnatilishi mumkin.

Dinamik disklar: Faqat foydalanuvchi saqlayotgan ma'lumot miqdoriga qarab o'sadi.

Statik disklar: Avvaldan ajratilgan hajmda yaratiladi va doimiy ravishda bir xil o'lchamda bo'ladi.

Virtualizatsiya va VM'larni boshqarish tizimlari IT infratuzilmasida samaradorlikni oshiradi va apparatga bo'lgan talablarni kamaytiradi.

# Savollar Bormi ?

Biz bilan bog'lanish uchun:
- :mailbox: [e-mail]
- Telegramm canalimiz [Telegram](https://twitter.com/@Dev_0013)