---
tags: szkic
---

# Jak mówić (i pisać) o osobach transpłciowych? Poradnik.

## Co znajdziesz w poradniku?

1. Cześć! (wstęp)
1. Co jest ważne w narracji o osobach transpłciowych?
1. Jak nie mówić (nie pisać)?
1. Język, który nie wyklucza
4.1 Inkluzywne ankiety oraz ich przykłady
1. Jak mówić (i pisać) o osobach niebinarnych?
5.1 Tłumaczenie zaimków na język polski
1. Trans-słowniczek

## Cześć!

Witaj w poradniku, w którym znajdziesz odpowiedź na pytanie „Jak mówić (i pisać) o osobach transpłciowych?”. Bardzo cieszy mnie, że szukasz tej odpowiedzi w poradniku napisanym przez osobę transpłciową. Słuchanie mniejszości jest najważniejszym elementem sojusznictwa, a używanie wobec drugiej osoby odpowiedniego języka jest podstawą okazywania jej szacunku.

Być może używałaś_eś wiele słów, które zostały w poradniku przedstawione jako przykłady jak nie powinno się mówić. Nie przejmuj się tym, edukacja antydyskryminacyjna nie jest w naszym kraju powszechna. Nikt nie uczy nas jak mówić o osobach trans. Te wszystkie określenia były kiedyś nowe dla każdego, także dla aktywistów walczących o akceptację i prawa osób trans. Z tego poradnika dowiesz się, jak za pomocą języka zmniejszać stygmatyzację i wykluczenie osób trans.

Zanim zaczniesz, chcę wyjaśnić Ci **dlaczego piszę z „podłogami”** („_”). Gdy piszemy formy żeńskie/formy męskie, zakładamy, że czytelnik_czka używa jednej z tych dwóch form. Podkreślnik daje przestrzeń na wpisanie dowolnej formy. W ten sposób mogę zwrócić się także do osób, które nie używają ani formy żeńskiej, ani formy męskiej.

Jeśli jesteś całkowicie nowy_a lub nie pamiętasz wszystkich wyrażeń używanych do opisywania transpłciowości, na końcu poradnika znajdziesz alfabetyczny **trans-słowniczek**. Możesz także zaglądać do niego w trakcie lektury.

Twoja obecność tutaj jest niezwykle ważna.
Miłego czytania i nauki. ❤

## Co jest ważne w narracji o osobach transpłciowych?

Język jest narzędziem opisywania rzeczywistości o niesamowicie dużej mocy. Mówi się nawet, iż to „język kreuje rzeczywistość”, a nie na odwrót. Jest w tym pewna prawda.
Według teorii Gordona Allporta (psychologa) wykluczający język, drobne złośliwe żarty, rozpowszechnianie stereotypów i plotek oraz dwuznaczne wypowiedzi mogą prowadzić do aktów dyskryminacji i przemocy fizycznej wobec mniejszości. Allport stworzył schemat nasilania się negatywnych zjawisk mających początek w języku, tzw. piramidę nienawiści.
Używając słów niosących wykluczenie i uprzedzenia, pozwala się na gromadzenie negatywnych wrażeń dotyczących dyskryminowanej grupy.
Jak mówić o **osobach transpłciowych**, by nie przyczyniać się do dyskryminacji? Powinniśmy przede wszystkim zmienić sposób narracji w jakiej opowiadamy o transpłciowości. Narracja ta była tworzona bez udziału osób trans. Nie była również tworzona obiektywnie, a z punktu widzenia osób cispłciowych. Transpłciowość została określona jako choroba, a **cispłciowość** (zob. trans-słowniczek) była jedynym naturalnym i normalnym stanem.

Po wykreśleniu transpłciowości z oficjalnych, międzynarodowych list i klasyfikacji chorób, powinniśmy zauważyć, iż transpłciowość jest tak samo naturalnie występującym wariantem płciowości, co cispłciowość. Oba te zjawiska mogą istnieć obok siebie.
Gdy spojrzymy na to w ten sposób myślenie, mówienie i pisanie o transpłciowości w sposób poprawny i niedyskryminujący może stać się prostsze i bardziej intuicyjne.

Transpłciowy mężczyzna jest mężczyzną, tak samo jak mężczyzna cispłciowy. Chociaż nie ma budowy ciała jak większość mężczyzn, nie jest gorszy. Jednak to nie ciało jest istotą płci, a nasz umysł. Mózg w znacznie większym stopniu charakteryzuje to kim jesteśmy, niż ciało. [uwagi do tego akapitu moga byc wazne, nwm czy to nie zbyt kontrowersyjne xdd]

**Tożsamość płciowa**(zob. trans-słowniczek) jest ważnym elementem tożsamości i jest niezmienna. Jeżeli więc trans kobieta jest kobietą, to kobietą była zawsze. Urodziła się jako kobieta, chociaż jej nietypowe ciało nie pozwoliło rozpoznać tego na początku jej życia. Mówiąc o jej przeszłości mówimy o niej zawsze jako o kobiecie i używamy odpowiedniego, aktualnego imienia.
Skoro jest kobietą, nie posiada męskiego ciała czy ciała mężczyzny. Sama jest właścicielką swojego ciała, więc jest to ciało kobiety.

Mając nie tylko jedną poprawną formę płciowości, a dwie: cispłciowość i transpłciowość, kolejnym krokiem jest przyznanie, że konkretne cechy ciała nie istnieją w ścisłym powiązaniu z płcią. Skoro trans mężczyzna zawsze był mężczyzną, a trans kobieta od zawsze była kobietą, istnieją mężczyźni posiadający macice i kobiety posiadające prostatę. Czy więc macica może być jedynie żeńskim organem? Określenia takie jak np. „męskie gonady” przestają być precyzyjne.
Być może z zewnątrz wygląda to tak, jakby osoba transpłciowa przeszła zmianę płci. Jednak jeśli trans mężczyzna zawsze był mężczyzną, czy mógł zmienić płeć? Jeśli płeć, opierając się na tożsamości płciowej, ma swoje miejsce w mózgu, czy zmiana płci jest w ogóle możliwa? Gdy Twoje ciało nie wygląda jak 99% ciał należących do przedstawicieli Twojej płci, wydaje się zrozumiałe ile negatywnych emocji może to przynieść. Osoby transpłciowe nie zmieniają płci, bo jest to niemożliwe. Zmieniają wygląd swoich ciał, przechodząc **tranzycję** (zob. trans-słowniczek), by dopasować swój wygląd.
Rozumiem, że to wszystko może wydawać się skomplikowane. Jestem trans i uwierz mi, że dla mnie też takie było. Niesamowicie trudno było zrozumieć mi to, że jestem mężczyzną, gdy od dziecka mówiono mi inaczej. Jednak jestem pewien, że ta świadomość tego, kim jestem, jest równie silna, co u osób cis. To głęboko zakorzenione w umyśle, w psychice, w tożsamości przekonanie o swojej płci to właśnie tożsamość płciowa i ona jest taka sama, dla osób cis i trans.
W narracji o osobach trans najważniejsze jest uznanie tego, co mówią o swojej tożsamości za prawdziwe.

## Jak nie mówić (nie pisać)?

* „kobieta zamknięta w męskim ciele”/ „mężczyzna uwięziony w ciele kobiety”
Każdy jest właścicielem swojego ciała. Moje ciało jest moim ciałem – nawet jeśli jestem trans. Chociaż osoby trans często czują się jak w więzieniu swojego ciała, to więzienia tego nie tworzy ciało, a to jak postrzegane jest przez otoczenie. Powielając tekst tego typu, wzmacnia się w osobie trans poczucie, że jej ciało nie jest jej, co przyczynia się do pogłębiania **dysforii płciowej** (zob. trans-słowniczek).
Weźmy pod uwagę ciało trans mężczyzny: jest to ciało, które ma wiele cech przypisywanych w społeczeństwie kobietom; cech, które najczęściej mają kobiety. Jednak w tym przypadku, pomimo tych cech, jest to ciało męskie, ciało mężczyzny, ponieważ on jest jego właścicielem. Analogicznie u trans kobiet.
* „przerobił_a się”, „przerobiony_a”
Być może jest to określenie, które pierwsze przychodzi na myśl, ale jest dość... ordynarne i pozbawione szacunku. Nie są to słowa, które powinny padać w kontekście ciała. Ciało nie jest produktem, który przerabia się na inny. Osoba trans nie jest produktem, materiałem, rzeczą. Osoba trans przechodzi **tranzycję**, operacje, zabiegi, jest w trakcie terapii hormonalnej.
* „przemienił_a się”, „przemieniony_a”
Proces **tranzycji** jest długi i kosztowny, często trwa latami i może mieć wiele etapów. Pod wpływem terapii hormonalnej ciało zaczyna pracować inaczej, odpowiednio do hormonów. Zmieniają się rysy twarzy, rozmieszczenie tłuszczu, ciśnienie krwi, inaczej budowane są mięśnie. Nie jest to magia, ani błyskawiczna przemiana za pomocą różdżki.
* „przed przemianą”
Lepiej powiedzieć: przed **tranzycją**, przed operacją klatki piersiowej/twarzy/genitaliów, przed **coming outem**, przed terapią hormonalną, przed prawną korektą oznaczenia płci itd. – w zależności od kontekstu i sytuacji.
* „przerobił się na kobietę”, „przemieniła się w mężczyznę”, „upodobnił się do kobiety”
Trans mężczyzna jest mężczyzną, niezależnie od tego na jakim jest etapie tranzycji. Trans kobieta jest kobietą niezależnie od tego, czy wygląda jak większość kobiet. Osoby trans nie „upodabniają się” do swoich płci, są nimi. Trans mężczyzna to mężczyzna, nie kobieta upodobniona do mężczyzny.
* „został kobietą”, „została mężczyzną”
Transpłciowa kobieta nie zostaje kobietą, a odkrywa, że nią jest. Od zawsze była kobietą, pomimo tego, że nie było tego widać. Trudno zrozumieć, że jest się kobietą, gdy od niemowlęcia jest się traktowanym jako mężczyzna i wszyscy wokół mówią, że jest się mężczyzną. Zrozumienie swojej transpłciowości bywa długim procesem. Płeć nie składa się jedynie z cech ciała, to mózg jest jej najważniejszą składową. Pod wpływem tranzycji zmienia się jedynie ciało, obudowa człowieka. To ta sama osoba.
* „urodzony_a jako kobieta”, „urodzony_a jako mężczyzna”
Trans mężczyzna nie rodzi się kobietą, rodzi się sobą: mężczyzną. **Tożsamość płciowa** jest składową płci, z którą rodzi się każdy człowiek. Możesz zamiast tego użyć określenia: **płeć przypisana przy narodzinach** (zob. trans-słowniczek).
* „zmiana płci”
Jak wspomniano wyżej – to mózg jest najważniejszą składową płci. Nie można zmienić płci, bo nie można zmienić mózgu. Osoba transpłciowa przechodzi tranzycję**** (korektę płci), dostosowuje ciało do **tożsamości płciowej**.
* „płeć odczuwana”, „płeć, którą ktoś się czuje”, „płeć, którą ktoś uważa, że jest”
O osobach cispłciowych nie mówimy, że czują się daną płcią, tylko po prostu, że są nią. Zamiast: „ona czuje się kobietą”, mówimy „ona jest kobietą”. Dlaczego więc nie mówić w taki sposób o osobach trans? „Czuć się” zamiast po prostu „być” odbiera wiarygodność. To sprytnie przemycony transfobiczny podtekst, wszak ta osoba nie jest kobietą, a jedynie się nią czuje.
* „płeć biologiczna”
Płeć biologiczna nie jest zero-jedynkowa, ma wiele składowych i może nie być tak łatwa do opisania u osoby transpłciowej (zwłaszcza w procesie tranzycji). Składają się na nią np. płeć psychiczna/tożsamość płciowa, płeć hormonalna (co u osoby na terapii hormonalnej?), płeć genitalna (nie wypada pytać o cudze genitalia!). Bardziej precyzyjne jest określenie „płeć przypisana w momencie narodzin/przy narodzinach”. Oznacza płeć pierwotnie wpisaną do aktu urodzenia.
* „biologiczna kobieta”, „normalny mężczyzna”, „genetyczna kobieta”
Przymiotniki „biologiczny” czy „genetyczny” mogą sugerować, że transpłciowość jest niepoprawna oraz umniejszają ważność tożsamości płciowej. Ponadto, jeśli tożsamość płciowa jest zapisana w mózgu, to jest częścią biologii. Z tego wynika, że trans kobieta również może być „biologiczną kobietą”, a całe określenie przestaje być precyzyjne.
Transpłciowość nie jest chorobą, jest normalna. Aby nie sugerować czyjejś „nienormalności”, użyj słowa cispłciowy (zob. cispłciowość).
* „jest transem”, „te transy”
„Trans” jako rzeczownik jest uznawane za obraźliwe. Dobrym porównaniem jest np. „ped*ł” zamiast „gej”. Nie wypada mówić tak o kimś, używać tego słowa publicznie i formalnie. Jednak osoby, które słowo opisuje często używają je żartobliwie lub w ramach tzw. „odzyskiwania słowa” - używanie słowa bez negatywnego znaczenia, w życiu codziennym, ma odebrać mu pejoratywny wydźwięk.
„Trans” jako skrót od przymiotnika „transpłciowy” jest w porządku. Warto pamiętać o spacji, by „trans” pozostało jedynie przymiotnikiem. Pisząc transmężczyzna, sugerujesz, iż jest to jakiś inny typ mężczyzny, tworzysz nowy rzeczownik.
* „przyznał się, że jest trans”
To, że ktoś jest transpłciowy nie jest zbrodnią, ani niczym złym, do tego nie trzeba się przyznawać. O tym po prostu się mówi. (zob. **coming out**)
* „transseksualista”
Określenie nie jest już używane, kojarzone jest negatywnie. Ponadto transpłciowość jest jedynie jedną z cech danej osoby, dlatego upowszechnia się określenie „osoba transpłciowa”.
* „transseksualizm”
(zob. trans-słowniczek)
* „obojnak”, „hermafrodyta”
Są to przestarzałe określenia dla osoby interpłciowej (zob. interpłciowość), często używane jako obraza również w stosunku do osób transpłciowych. Mają negatywny wydźwięk i są mylące, dlatego nie używaj ich.

#### Rozwiewając wątpliwości
Gdy piszę, iż tożsamość płciowa ma swoje miejsce w mózgu, mam na myśli fakt, iż to tam ma miejsce nasza psychika i nasza osobowość, które wynikają z jego budowy, biochemii, powiązań. Na takiej samej zasadzie w naszym mózgu zapisane jest np. to, jaką muzykę lubimy lub czy jesteśmy cierpliwi. Nie mam na myśli tego, że fizyczna budowa mózgu kobiet różni się od mózgu mężczyzn – to nieprawda. [potrzebne źródło na mozgi?]

## Język, który nie wyklucza

Jak mówić (i pisać) by faktycznie zwrócić się do wszystkich? Może nie być to tak oczywiste. Osoby transpłciowe i niebinarne przez wieki były niemal niewidzialne. Chowaliśmy się uciekając przed ostracyzmem społecznym, wykluczeniem, śmiercią... Język był kształtowany bez naszego udziału. Teraz jednak mamy głos i mówimy, jak chcemy, by o nas mówić.

### Nie wykluczaj osób niebinarnych
Zwrócenie się do publiczności słowami „drogie panie i panowie” wyklucza znajdujące się w niej osoby niebinarne (zob. **niebinarność**). Mogą one nie używać żadnej z tych form. Jak zwrócić się do wszystkich? Pamiętaj o podkreśleniu obecności także osób niebinarnych. Możesz to zrobić na różne sposoby, np.:
„Drogie osoby”
„Drodzy państwo”
„Panie, panowie, drogie osoby”
„Kobiety, mężczyźni oraz osoby niebinarne”
Wszystko w granicach rozsądku. Nie próbuj być inkluzywnym_ną na siłę, np. „chłopcy, dziewczynki, dzieci niebinarne”, gdy możesz powiedzieć po prostu „wszystkie dzieci”. Język polski posiada wiele rzeczowników, które nie wskazują na płeć i odnoszą się do wszystkich.

### „Osoba z macicą” – czyli jak uwzględnić każde ciało
Sprawy związane z biologią i cielesnością zaczynają się komplikować, gdy zauważymy, że istnieją osoby transpłciowe i interpłciowe (zob. interpłciowość). By szerzej spojrzeć na temat różnorodności ludzkich ciał, należy oddzielić typ budowy ciała z przypisaną do niego tożsamością płciową. Nie ma jednego przepisu na bycie mężczyzną. Mężczyźni mogą mieć krótkie lub długie włosy, być niscy albo wysocy, być umięśnieni lub nie, mogą posiadać penisa albo go nie posiadać. Co więcej istnieją również mężczyźni, którzy są interpłciowi. Tak samo jest w przypadku kobiet oraz osób niebinarnych.
Podstawowa biologia, której uczymy sie w szkole zakłada, że mężczyźni mają ciała z penisami, natomiast kobiety ciała z waginami. Jednak jeśli spojrzymy na to z szerszej perspektywy, uwzględniając wiedzę z psychologii oraz z psychiatrii, okaże się, że nie każda kobieta musi mieć waginę (np. trans kobiety), a nie każdy mężczyzna musi posiadać penisa (np. trans mężczyzna). Z tego względu, pisząc teksty o charakterze medycznym np. dotyczące miesiączki, ciąży, profilaktyki itp. warto stosować pojęcia takie jak:
„osoby z macicą” – gdy mówimy o wszystkich osobach, które mają macice. Nie każda kobieta ma macicę, w dodatku wielu trans mężczyzn oraz osoby niebinarne też mają macice.
„osoby mogące zajść w ciążę”/ „osoby w ciąży” – gdy mówimy o wszystkich osobach, które mogą zajść w ciążę lub są w ciąży. W ciążę nie może zajść każda kobieta, w dodatku bywa, że zachodzą w nią też trans mężczyźni oraz osoby niebinarne.
„osoby z penisem” – gdy mówimy o wszystkich osobach, które mają penisa
„osoby z gruczołami mlekowymi” – gdy mówimy o wszystkich osobach, które mają gruczoły mlekowe (profilaktyka raka piersi dotyczy nie tylko kobiet!)
„osoby z prostatą” – gdy mówimy o wszystkich osobach, które mają prostatę (przecież chcemy, by swoją prostatę badali wszyscy, którzy ją mają)
itd.

Pamiętaj, że „osoba z penisem” nie jest synonimem słowa „mężczyzna”, a „osoba z macicą” nie jest synonimem słowa „kobieta”.
Używaj tych określeń tylko w sytuacjach i kontekstach, w których są właściwe, nie nadużywaj ich. Na przykład, można powiedzieć, że „osoby mogące zajść w ciążę potrzebują prawa do aborcji”. Jednak nie wypada powiedzieć, że „osoby z macicą potrzebują wyrównania luki płacowej”, ponieważ macica nie jest tu istotna. Bardziej precyzyjnie byłoby „kobiety i osoby niebinarne z przypisaną płcią żeńską potrzebują wyrównania luki płacowej”.

## Inkluzywne ankiety

Inkluzywny to znaczy przeznaczony dla wszystkich. Tworząc ankietę warto pomyśleć o tym, by każdy kto się z nią spotka, czuł, że może ją wypełnić. Rzecz przecież w tym, by przez ankiety zbadać rzeczywistość danej populacji lub grupy osób.
Z facebookowych grup wsparcia, forum czy prywatnych rozmów wiem, że osoby niebinarne często rezygnują z wypełniania ankiet. Być może często nie ma to statystycznego znaczenia, jednak ujęcie niebinarności w ankiecie jest – moim zdaniem – świetnym spodobem na pokazanie, że dla osób niebinarnych również jest miejsce w społeczeństwie.

### Przykłady inkluzywnych ankiet

#### Gdy transpłciowość nie jest istotnym czynnikiem w badaniu
1) Opcja podstawowa. Pokazuje osobie wypełniającej, że twórca ankiety dopuszcza do istnienia "innej" płci niż mężczyzna i kobieta. Każda osoba, która nie jest ani mężczyzną, ani kobietą, będzie mogła ją wypełnić.

Płeć:
* kobieta
* mężczyzna
* inna

2) Opcja z włączeniem niebinarności. Daje widoczność osobom niebinarnym.

Płeć:
* kobieta
* mężczyzna
* osoba niebinarna
* inna

Płeć:
* kobieta
* mężczyzna
* płeć niebinarna
* inna

#### Gdy transpłciowość jest istotnym czynnikiem w badaniu
1) Poza pytaniem o płeć można dodać w ankiecie pozycję, która dostarczy informacji o trans- lub cispłciowości osoby ankietowanej.

Jesteś osobą:
* cispłciową
* transpłciową

Czy Twoja tożsamość płciowa jest zgodna z płcią nadaną przy urodzeniu?
* tak
* nie

(przypomnienie: transpłciowość to stan, w którym tożsamość płciowa i płeć nadana przy urodzeniu nie są zgodne. Odpowiedź "tak" będzie więc oznaczała cispłciowość, odpowiedź "nie" transpłciowość.)

2) Pytanie o transpłciowość można połączyć z pytaniem o płeć.

Jesteś:
* trans kobietą
* cis kobietą
* trans mężczyzną
* cis mężczyzną
* osobą niebinarną
* inna opcja

Jesteś:
* transpłciową kobietą
* cispłciową kobietą
* transpłciowym mężczyzną
* cispłciowym mężczyzną
* osobą niebinarną
* inna opcja

Wiele osób może nie wiedzieć, co oznacza "trans" i "cis", dlatego warto wyjaśnić te określenia przy tym pytaniu. Jest to więc także ważna okazja do szerzenia świadomości o transpłciowości i bycia aktywnym sojucznikiem_sojuszniczką.

Ta opcja niesie ze sobą możliwość pomyłki.
Przykłady jak nie powinno wyglądać to pytanie w ankiecie:

Jesteś:
* kobietą
* trans kobietą
* mężczyzną
* trans mężczyzną
* osobą niebinarną
* inna opcja

Ta opcja jest niepoprawna, ponieważ cis kobieta nie jest jedyną możliwością "kobiety". Trans kobieta jest w równym stopniu kobietą, co cis kobieta. W tym pytaniu trans kobieta mogłaby zaznaczyć po prostu "kobieta" i nie zaznaczyłaby źle. (Analogicznie z trans mężczyznami)

Płeć:
* trans mężczyzna
* trans kobieta
* cis mężczyzna
* cis kobieta
* osoba niebinarna
* inna opcja

Ta opcja jest niepoprawna, ponieważ bycie trans lub cis nie jest płcią samą w sobie, jest jedynie stosunkiem tożsamości płciowej do płci nadanej przy narodzinach. Płeć i/lub tożsamość płciowa trans mężczyzny to "mężczyzna", a płeć i/lub tożsamość płciowa cis mężczyzny to również "mężczyzna". (Analogicznie u trans i cis kobiet)

Jesteś:
* kobietą
* mężczyzną
* osobą transpłciową

Ta ankieta nie jest poprawna, ponieważ zakłada, że wszystkie osoby transpłciowe są niebinarne. Osoba trans może przecież być mężczyzną lub kobietą.

Informacja o tym, czy dana osoba jest trans czy cis, nie daje zawsze informacji o tym, co rzeczywiście jest potrzebne w badaniu. Nadal nie wiemy, jakie genitalia ma dana osoba, jaką płeć posiada w dokumentach czy jakie hormony płciowe dominują w jej ciele. Prowadząc badania, w których konkretna cecha jest ważna, warto pytać o nią wprost, np.:

Które hormony płciowe są hormonami dominującymi w Twoim organizmie?
* estrogeny, progesteron, prolaktyna
* androgeny
* nie wiem/ inna opcja

Zamiast używać nazw hormonów, których wiele osób nie zna, można napisać np. „hormony społecznie przypisywane kobietom”, „hormony typowe dla kobiet”

Czy posiadasz macicę?
* tak
* nie

Czy posiadasz macicę?
* tak
* nie, nigdy nie posiadałem_am macicy
* nie, posiadałem_am, ale została usunięta

## Jak mówić (i pisać) o osobach niebinarnych?

Odpowiedź jest bardzo prosta: tak, jak tego chcą. Niebinarność jest różnorodna i wykracza poza wszelkie płciowe zasady. Pisząc lub mówiąc o konkretnej osobie niebinarnej, nie powinniśmy_nyśmy zakładać, że używa form neutralnych. Gdy mówimy o osobie trans, zawsze używamy takich form i zaimków, jakich ona sama używa wobec siebie, nawet, jeśli nie ma jej w pobliżu i nawet opisując jej przeszłość (gdy jeszcze ich nie używała). Najczęściej można znaleźć takie informacje na profilach społecznościowych danej osoby (często podaje się tam zaimki) lub w aktualnych wywiadach, jeśli osoba jest znana.

**Co jeśli nie wiem jakich form używa dana osoba, a chcę o niej napisać?**
Możesz napisać tekst z zaznaczeniem, że tego nie wiesz, zastępując litery mogące świadczyć o płci „iksem” („x”). Jest to częsty zabieg. Zdania wyglądają wtedy np. tak:
„W przeszłości Alex chodziłx na lekcje tańca.”
„Morgan jest w tym fantastycznx.”
„Samx upiekłxś te babeczki?”

**Jak mówić, jeśli nie wiem jakich form użyć?**
Możesz sprytnie unikać form osobowych mówiąc „ta osoba”, „ten człowiek” itp., np.:
„Nie wiem, jakich form gramatycznych używa ta osoba.”
„W przeszłości ta osoba chodziła na lekcje tańca.”
„Ten człowiek jest w tym fantastyczny.”
„Możesz przyjść razem z Twoją osobą partnerską.”

Niektóre osoby niebinarne używają powszechnych zaimków żeńskich (ona/jej) lub męskich (on/jego). Bywa też, że te zaimki używane są naprzemiennie. Wiele osób niebinarnych używa zaimków neutralnych **ono/jego** z formami „**byłom**”, „**byłoś**” itd. Według Rady Języka Polskiego, te formy są poprawne gramatycznie.

W języku polskim istnieją też neologiczne formy (formy postpłciowe) – tzw. **dukaizmy**, pierwotnie stworzone przez Jacka Dukaja dla powieści fantastycznej. Obecnie używa ich wiele osób w codziennym życiu. Większość dukaizmów tworzona jest na podstawie formy żeńskiej, wymieniając „a” na „u”, np. „**byłum**”, „**zrobiłum**”. Zaimkami towarzyszącymi dukaizmom często są **ono/jenu** lub **onu/jenu**.

Zadanie pytania jak się do kogoś zwracać nie jest niegrzeczne. Zwykliśmy pytać siebie nawzajem o imię, czy o pozwolenie „przejścia na Ty”. Pytania „Jakich zaimków używasz?” lub „Jakimi formami się do Ciebie zwracać” są jak najbardziej w porządku, nie bój się ich zadawać.

### Tłumaczenie zaimków na język polski
Przekład zaimków używanych przez osoby niebinarne może przysporzyć osobie cispłciowej wiele trudności. Niezwykle trudne może być przetłumaczenie tzw. neozaimków, czyli nowych, wcześniej nieistniejących zaimków. Istnieje jednak kilka zasad, które mogą to ułatwić:
Nie wymazuj niebinarnej tożsamości postaci lub osoby – nigdy nie tłumacz form neutralnych płciowo na polskie żeńskie lub męskie formy.
Nie używaj starych zaimków pisząc/mówiąc o niebinarnym coming oucie osoby, tuż przy informacji, że zmienia zaimki (bardzo częsty błąd!).
Używaj tej samej – aktualnej – formy także w odniesieniu do przeszłości postaci/bohatera/osoby (to samo dotyczy imienia/pseudonimu).
Nie jest błędem dosłowne tłumaczenie zaimków they/them. Pisząc na przykład o Demi Lovato, możesz użyć wobec nich formy mnogiej.
Nie używaj jednej formy gramatycznej, gdy osoba używa kilku. Użyj analogicznych form w języku polskim. Na przykład jeśli bohater książki, którą tłumaczysz używa he/they, użyj formy męskiej i mnogiej lub neutralnej płciowo (mieszając obie formy).

Na stronie zaimki.pl tworzonej przez osoby niebinarne, jest wiele przykładów zaimków i form gramatycznych neutralnych płciowo używanych w języku polskim (także z odmianą przez przypadki!). Zajrzyj tam, jeśli chcesz dowiedzieć się więcej.

## Trans-słowniczek

**Cispłciowość** – określenie opisujące stan, w którym tożsamość płciowa danej osoby jest zgodna z płcią przypisaną w momencie narodzin.
**Coming out** (coming out of the closet – wyjście z szafy) – akt samodzielnego ujawnienia swojej orientacji seksualnej (i/lub romantycznej) lub tożsamości płciowej, zazwyczaj innych niż hetero(cis)normatywne.
**Deadname**/dednejm (rzadziej: nekronim) – imię nadawane osobie transpłciowej przy narodzinach (lub zmieniane później, ale przed coming outem), którego osoba już nie używa; dawne imię osoby transpłciowej.
**Dysforia płciowa** – negatywne emocje odczuwane przez osobę transpłciową, związane z rozbieżnością pomiędzy tożsamością płciową a płcią przypisaną przy narodzinach. Jest powodowana przez dysonans (niespójność) odczuwany pomiędzy płcią w jakiej dana osoba się doświadcza (i chce być odbierana przez otoczenie), a cechami wyglądu i/lub cechami płciowymi.
**Interpłciowość** – termin opisujący naturalne zjawisko, w którym fizyczne cechy płciowe danej osoby nie są typowo męskie lub typowo żeńskie. W niektórych przypadkach cechy interpłciowe widoczne są przy urodzeniu, w innych objawiają się w okresie dojrzewania lub później.
Osoba interpłciowa może być osobą cispłciową lub transpłciową.
**Misgendering/misgenderowanie** – używanie złej formy gramatycznej i/lub zaimków wobec osoby transpłciowej.
**Niebinarność (nonbinary)** – zbiorcze określenie tożsamości płciowych wykraczających poza binarne pojmowanie płci – czyli nie są wyłącznie i w pełni męskie lub wyłącznie i w pełni żeńskie. Osoby niebinarne mogą identyfikować się jako dwie lub więcej płci (bigender, trigender itd), jako inna, trzecia płeć, ich płeć może być płynna (genderfluid), a także mieć stałe lub zmienne natężenie/nasilenie (np. demiboy, demigirl, genderflux). Niebinarność może obejmować także całkowity brak poczucia płci czy niechęć osoby do samookreślania i zagłębiania się we własną tożsamość płciową.
**Płeć metrykalna/prawna** – oznaczenie płci, jakie dana osoba posiada w dokumentach. W Polsce istnieje oznaczenie płci męskiej (M) i żeńskiej/kobiecej (K), jeden z tych dwóch wariantów jest także przydzielany osobom interpłciowym (zob. interpłciowość) i niebinarnym (zob. niebinarność).
**Płeć przypisana przy narodzinach/w momencie narodzin** – płeć pierwotnie wpisana do aktu urodzenia. Określa płeć jaką przypisali noworodkowi lekarze/personel medyczny na podstawie zewnętrznych cech fizycznych (genitaliów). W Polsce przypisuje się płeć „mężczyzna” lub „kobieta”, także osobom interpłciowym (zob. interpłciowość).
Tożsamość płciowa – świadomość przynależności do danej grupy płciowej; identyfikowanie się jako kobieta, mężczyzna, osoba niebinarna (zob. niebinarność) lub inna płeć/kombinacja płci/żadna płeć.
**Transpłciowość** – określenie opisujące stan, w którym tożsamość płciowa danej osoby jest różna od płci przypisanej w momencie narodzin (pierwotnie wpisanej do aktu urodzenia). Jedyną cechą przynależności jest rozbieżność pomiędzy tożsamością płciową a płcią przypisaną; osoba trans może być binarna lub niebinarna, chcieć tranzycji lub jej nie planować, mieć dysforię płciową lub nie itd.
**Transseksualizm** – przestarzałe pojęcie medyczne, nie istnieje w nowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-11. Odchodzi się od używania tego określenia, w społeczności osób trans jest kojarzone negatywnie (m.in. dlatego, że była to jednostka chorobowa w kategorii zaburzeń psychicznych).
Wszystkie określenia kończące się na „-izm” opisujące osoby LGBTQ+ są postrzegane jako coraz mniej poprawne z powodu ich zmedykalizowanej przeszłości. Unika się ich na rzecz końcówek „-ość”, np. Interseksualizm – interseksualność, homoseksualizm – homoseksualność itd.
**Tranzycja** ("korekta płci" jest dopuszczalnym, jednak mniej aprobowanym przez społeczność, synonimem) – proces, podczas którego osoba transpłciowa zmienia wyrażanie swojej płci (ekspresji płciowej) i/lub cech płciowych tak, by były zgodne z jej tożsamością płciową. Obejmuje: tranzycję społeczną (np. zmiana używanego imienia/pseudonimu, zmiana form gramatycznych i zaimków, coming out), tranzycję prawną (obejmuje zmianę danych, prawną procedurę zmiany metryki, naniesienie korekty na akt urodzenia, nadanie nowego numeru PESEL), tranzycję medyczną (zastępcza terapia hormonalna, operacje, zabiegi). Tranzycja może być formą leczenia dysforii płciowej.

## Dziękujemy za przeczytanie!
Zapisz na później, może się przydać! :)
(np. gdy będziesz pisać o osobie/osobach trans)

tekst: Charlie Nowak vel. charek novak
grafika/zdj:
opracowanie graficzne(?):
korekta:
konsultacja:
itd itp:
logo tranzycja.pl, stonewall(?)