# 台語諺文 (태˙기゙〯 간〮˙゙분˙゙)
::: info
本頁面有古諺文,作業系統及瀏覽器須支援特殊字母與符號才能正確顯示為古諺文,否則可能變成各個獨立的部件、問號或者方塊。
:::
**台語諺文** (태기゙ 간゙분゙;標記聲調:태˙기゙〯 간〮˙゙분˙゙;數字聲調:태₅기₂゙ 간₇゙분₅゙),全稱**台語諺文拼音方案**,是一套民間利用諺文來表記台語語音的拼音文字系統,此文介紹由本篇作者改良的變體。
由於諺文與漢字同屬方塊字,因此漢諺混寫能夠保持書面的整潔,避免如漢羅混寫般雜亂,也能在混寫情形下用直書撰寫,解決了在台語中佔比約20%的「有音無字」和「生僻漢字」等問題;而諺文表記也相較將聲母和韻母分開表記的台語假名或方音符號更為精簡。
諺文字母與台語同為音節文字,且皆存在聲母、韻母、韻尾結構,其字母更存在良好的映射。如目前諺文所拼寫的韓語與台語皆缺少 /f/ 聲母,且都只存在一組有噝擦音,以上皆是華語所不及的。
另外,在眾多台語書寫方案中,台語諺文是音節佔用空間最簡短的,任何音節都可寫成一個字,真正實現一音一字,符合台語的語言特性。
若於電腦書寫台語諺文有限制時可不標註聲調,亦可有直接使用下標數字標註的方案。
## 系統概要
### 聲母
* 以아或이為韻母為例:
| 子音 | 塞音(不送氣) | 塞音(送氣) | 濁音 | 鼻音 | 擦音 | 邊音 |
|:----:|:------------:|:----------:|:----:|:----:|:----:|:----:|
**唇音** |바 /p/|파 /pʰ/|바゙ /b/|마 /m/
**舌尖音**|다 /t/|타 /tʰ/||나 /n/||라 /l/
**舌齒音**|자 /ts/|차 /tsʰ/|지゙ /dz/||사 /s/
**舌根音**|가 /k/|카 /kʰ/|가゙ /g/|아゙ /ŋ/
**喉音**|아 /ʔ/||||하 /h/
* 要寫某些濁音時,在諺文右上方在兩點 " ゙" (U+FF9E),即日文半形濁點。
* 依照諺文書寫規則,一定會有初聲。故零聲母時初聲寫成「ㅇ」;而 /ng/ 則也外加濁點書寫。
* ㅈ/ts/、ㅊ /tsʰ/、ㅈ゙ /dz/、ㅅ /s/ 加 ㅣ /i/ 後會發成 /tɕ/、/tɕʰ/、/dʑ/、/ɕ/。
* 某些腔口中 /dz/、/dʑ/ 發作 /z/、/ʑ/。
### 韻母
#### 韻頭及韻腹
##### 單母音
|韻腹|a|e|i|ə|ɔ|u|
|--|--|--|--|--|-|-|
|**諺文**|아|에|이|어|오|우|
* 在某些腔口中 **ə** 可能為以下:[ə], [ɤ], [o]。
##### 複合母音
|韻腹|ai|au|ia|ɪə|ɪɔ|iu|ua|ue|ui|iau|uai|
|--|--|--|--|--|--|--|--|--|--|--|-|
|**諺文**|**애**|**알**|야|여|요|유|**와**|**웨**|**위**|**얄**|**왜**|
* 現在韓語 ㅐ 實際上讀音已變成 /e/(等於ㅔ),在台語諺文仍讀原音 ai。
* /ua/ 用 ㅘ(oa)、/ue/ 用 ㅞ(ue),這是受到諺文原來字母的影響(ᆉ、ᆀ 是現代已不用的字母)。
* 因為諺文沒有 /au/ 的韻母組合,借用終聲流音「ㄹ」代替韻尾的 u,這是需要記憶的地方。如 au=알、iau=얄。
##### 鼻母音
|韻腹|m̩|ŋ̍|
|-|-|-|
|**諺文**|음|응|
* 鼻母音不需要子音單獨也能成為一個音節,如:黃 (n̂g)、姆 (ḿ)。
* 韻化輔音 /m/、/n/ 使用空韻「ㅡ」書寫成 음、응。但若因入聲韻尾 -h 時寫成 으ᇡ (ᇡ: U+11E1)、으ퟶ (ퟶ: U+D7F6) 時有些字體不支援,此為該音節非原 Unicode 預組的 11,172 諺文音節所造成的結果。
#### 韻尾
|韻尾 |m|n|ng|p|t|k|h|
|-----------|--|--|--|--|-|-|-|
|**諺文韻尾**|ㅁ|ㄴ|ㅇ|ㅂ|ㄷ|ㄱ|ㅎ|
#### 與其他方案比較
* 此台語諺文拼音方案將 iat、ian 一樣視為 /ɪat̚/, /ɪan/, 保留原音韻體系的一致性。
<table>
<tr><th style="text-align: center;">台羅拼音</th>
<th style="text-align: center;">白話字</th>
<th style="text-align: center;">方音符號</th>
<th style="text-align: center;">臺灣語假名</th>
<th style="text-align: center;">台語諺文</th></tr>
<tr>
<td style="text-align: left;"><b>i</b>k /ik̚/</td>
<td style="text-align: left;"><b>e</b>k /ɪ<b>ə</b>k̚/</td>
<td style="text-align: left;">ㄧㆻ /ik̚/</td>
<td style="text-align: left;">イェㇰ /ɪ<b>ɛ</b>k̚/</td>
<td style="text-align: left;">역 /<span class="poj">ɪ<b>ə</b>k̚</span>/</td>
</tr>
<tr>
<td style="text-align: left;"><b>i</b>ng /iŋ/</td>
<td style="text-align: left;"><b>e</b>ng /ɪ<b>ə</b>ŋ/</td>
<td style="text-align: left;">ㄧㄥ /iŋ/</td>
<td style="text-align: left;">イェン /ɪ<b>ɛ</b>ŋ/</td>
<td style="text-align: left;">영 /ɪ<b>ə</b>ŋ/</td>
</tr>
<tr>
<td style="text-align: left;">iat /ɪat̚/</td>
<td style="text-align: left;">iat /ɪat̚/</td>
<td style="text-align: left;">ㄧㄚㆵ /ɪat̚/</td>
<td style="text-align: left;">イェッ /<b>ɪɛ</b>t̚/</td>
<td style="text-align: left;">얃 /<b>ɪa</b>t̚/</td>
</tr>
<tr>
<td style="text-align: left;">ian /ɪan/</td>
<td style="text-align: left;">ian /ɪan/</td>
<td style="text-align: left;">ㄧㄢ /<b>ɪɛ</b>n/</td>
<td style="text-align: left;">イェヌ /<b>ɪɛ</b>n/</td>
<td style="text-align: left;">얀 /<b>ɪa</b>n/</td>
</tr>
</table>
#### 全韻母表
* 要標注鼻音時,在諺文右上方加圈圈 "<b> ゚</b>" (U+FF9F),即日文半形半濁點。
* 聲母是 m、n、ng 時,不加表示鼻音的<b> ゚</b>。
<style>
th {
text-align: center;
}
em {
font-style: bold;
}
</style>
<table class="wikitable">
<tbody><tr>
<th rowspan="2">韻腹</th>
<th rowspan="2" colspan="2">陰聲韻</th>
<th colspan="3">陽聲韻</th>
<th colspan="5">入聲韻</th></tr>
<tr align="center">
<th>[m]</th>
<th>[n]</th>
<th>[ŋ]</th>
<th>[p̚]</th>
<th>[t̚]</th>
<th>[k̚]</th>
<th colspan="2">[ʔ]
</th></tr>
<tr align="center">
<th>[a]
</th>
<td>아</td>
<td>아゚</td>
<td>암</td>
<td>안</td>
<td>앙</td>
<td>압</td>
<td>앋</td>
<td>악</td>
<td>앟</td>
<td>앟゚
</td></tr>
<tr align="center">
<th>[aɪ]
</th>
<td>애</td>
<td>애゚</td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td>앻</td>
<td>앻゚
</td></tr>
<tr align="center">
<th>[aʊ]
</th>
<td>알</td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td>앓</td>
<td>
</td></tr>
<tr align="center">
<th>[e]
</th>
<td>에</td>
<td>에゚</td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td>엫</td>
<td>엫゚
</td></tr>
<tr align="center">
<th>[i]
</th>
<td>이</td>
<td>이゚</td>
<td>임</td>
<td>인</td>
<td></td>
<td>입</td>
<td>읻</td>
<td></td>
<td>잏</td>
<td>잏゚
</td></tr>
<tr align="center">
<th>[ɪa]
</th>
<td>야</td>
<td>야゚</td>
<td>얌</td>
<td><b>얀</b></td>
<td>양</td>
<td>얍</td>
<td><b>얃</b></td>
<td>약</td>
<td>얗</td>
<td>얗゚
</td></tr>
<tr align="center">
<th>[ɪaʊ]
</th>
<td>얄</td>
<td>얄゚</td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td>얋</td>
<td>
</td></tr>
<tr align="center">
<th>[ɪə]
</th>
<td>여</td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td><b>영</b></td>
<td></td>
<td></td>
<td><b>역</b></td>
<td>옇</td>
<td>
</td></tr>
<tr align="center">
<th>[ɪɔ]
</th>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td><b>용</b></td>
<td></td>
<td></td>
<td><b>욕</b></td>
<td></td>
<td>
</td></tr>
<tr align="center">
<th>[iu]
</th>
<td>유</td>
<td>유゚</td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td>윻</td>
<td>윻゚</td>
</tr></tbody></table>
<table class="wikitable">
<tbody><tr>
<th rowspan="2">韻腹</th>
<th rowspan="2" colspan="2">陰聲韻</th>
<th colspan="3">陽聲韻</th>
<th colspan="5">入聲韻
</th></tr>
<tr align="center">
<th>[m]</th>
<th>[n]</th>
<th>[ŋ]</th>
<th>[p̚]</th>
<th>[t̚]</th>
<th>[k̚]</th>
<th colspan="2">[ʔ]
</th></tr>
<tr align="center">
<th>[ə/o]
</th>
<td>어</td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td>엏</td>
<td>
</td></tr>
<tr align="center">
<th>[ɔ]
</th>
<td>오</td>
<td>오゚</td>
<td>옴</td>
<td></td>
<td>옹</td>
<td>옵</td>
<td></td>
<td><b>옥</b></td>
<td>옿</td>
<td>옿
</td></tr>
<tr align="center">
<th>[u]
</th>
<td>우</td>
<td></td>
<td></td>
<td>운</td>
<td></td>
<td></td>
<td>욷</td>
<td></td>
<td>웋</td>
<td>
</td></tr>
<tr align="center">
<th>[ua]
</th>
<td><b>와</b></td>
<td>와゚</td>
<td></td>
<td>완</td>
<td></td>
<td></td>
<td>왇</td>
<td></td>
<td>왛</td>
<td>
</td></tr>
<tr align="center">
<th>[uai]
</th>
<td><b>왜</b></td>
<td>왜゚</td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td>
</td></tr>
<tr align="center">
<th>[ue]
</th>
<td><b>웨</b></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td>윃</td>
<td>
</td></tr>
<tr align="center">
<th>[ui]
</th>
<td><b>위</b></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td></td>
<td>
</td></tr>
<tr align="center">
<th>[m̩]
</th>
<td colspan="2">음</td>
<td colspan="6">-</td>
<td colspan="2">으ᇡ
</td></tr>
<tr align="center">
<th>[ŋ̍]
</th>
<td colspan="2">응</td>
<td colspan="6">-</td>
<td colspan="2">으ퟶ
</td></tr></tbody></table>
### 聲調
在中世韓語的諺文中,使用了特定的聲調標記來表示不同的聲調。這些標記包括:
* 單點 (Geoseong, 거성, 去聲) "〮": U+302E
* 雙點 (Sangseong, 상성, 上聲) "〯": U+302F
本方案因此採用單點及雙點分別表示去聲及上聲。
除了傳統的聲調標記外,還有一種筆者新發明的聲調標記,稱為「陽點」(Yang dot)。這種標記的設計象徵著太陽和天堂,旨在提供一種新的方案來標記台語中更豐富的聲調。陽點的使用方式如下:
* 在直書(傳統書寫方式,由上至下書寫)中,陽點置於諺文字符的右側。
* 在橫書(現代常用的書寫方式,由左至右書寫)中,陽點則置於諺文字符的上方。
* 由於Unicode目前不直接支援這一新符號,因此在電腦顯示時通常可使用 “Combining Dot Above” 符號 (“◌̇” U+0307),若真無法,可使用替代方案 “Dot Above” 並將其放置在字符的右上方。
* 直書/橫書圖片示例:
<img src="https://hackmd.io/_uploads/SkecZ9Ps6.jpg" width="150"/>
此外,同樣的漢字,在台語中讀輕聲與否可能代表不同的意義,或語氣上強調的重點不同。因此若有需要,如同白話字或台羅一般,表示輕聲的字書寫其本調,並於輕聲音節前方加上兩個連劃(-\-)。
例如:
* 갸゚시〯(驚死,害怕死亡,「膽小」);갸゚-\-시〯 (驚-\-死;怕得要死)。
* 後日알〮˙싣゙(日後、以後、將來;不特定未來);알〮-\-˙싣゙(後天)。
#### 臺語諺文聲調示例
|聲調名稱|陰平|陰上|陰去|陰入|陽平|陰上|陽去|陽入|
|:-----:|:---:|:---:|:-:|:-:|:-:|:-:|:-:|:-:|
|**聲調編號**|1|2|3|4|5|6|7|8|
|**臺語諺文**|아|아〯|아〮|앟|아˙|아〯˙|아〮˙|앟˙|
|**圖片版本**|<img src="https://hackmd.io/_uploads/HJamjcvj6.jpg" width="25"/>|<img src="https://hackmd.io/_uploads/Hk6micvjT.jpg" width="25"/>|<img src="https://hackmd.io/_uploads/H1amiqDoa.jpg" width="25"/>|<img src="https://hackmd.io/_uploads/SkTmj5wja.jpg" width="25"/>|<img src="https://hackmd.io/_uploads/Byp7s5woT.jpg" width="25"/>|<img src="https://hackmd.io/_uploads/H1TQj9Dsa.jpg" width="25"/>|<img src="https://hackmd.io/_uploads/H1TQsqvjT.jpg" width="25"/>|<img src="https://hackmd.io/_uploads/HJpQicPsp.jpg" width="25"/>|
#### 替代方案
* 用下標數字 ₁,₂,₃,₄,₅,₆,₇,₈ 表示聲調。
* 打字時先寫下標 (或陽點) 再寫濁點。
* 例:**대₅기₂゙**
### 注意事項
以下皆以臺羅拼音為出發,解釋台語諺文需注意的部分。
* 兩個不同的諺文詞連續書寫時,應如拉丁字母書寫時般空格。意即兩個諺文音節中間若無空格,將作為白話字或臺羅的連字符功能。
* 例:大學畢業:대〮핟˙<span style="background-color: #FFFF00"> </span>빋걉
* -ok 的入聲發音,原則上只念「oo」音,故拼作「**옥**」。而 o /ə/ 接其他的入聲 (-h) 維持寫成 엏。
* 와、왜拼ㅗ,而웨、위拼ㅜ。
* -ik 及 -ing 分別拼作역、영。
* -ian 及 -iat 維持拼作얀、얃。
* 母音 e 為에;而母音 ai 則為애,與韓語略有不同。
* -au 或 -iau 結尾者以響度較接近母音的流音「ᆯ」取代,而寫作알、얄。
* ng 的示例:
* 硬 (ngē) 에〮˙゙
* 黃 (n̂g) 응˙
* 卵 (nn̄g) 능〮˙
* 長 (tn̂g) 등˙
## Unicode 支援
在電腦顯示中,Unicode 標準扮演著至關重要的角色。顯示諺文時選擇恰當的字體和瞭解相關的 Unicode 字符相當重要。
### 建議字體
對於顯示諺文特殊聲調標記和其他符號,筆者推薦 Malgun Gothic 字體為最佳的選擇,因為這款字體對於 Unicode 中的諺文有良好的支援。
### 濁點和半濁點的使用
在日語中,濁音符(dakuten)和半濁音符(handakuten)是用於修改原有假名字符發音的標記。這些符號被新增至台語諺文中,分別表示濁音與鼻音。半濁點之所以適合表示鼻音則是因臺灣方音符號在符號中使用圈圈表示鼻音,且國小閩南語課本經常將其規則修改為右上方的圓圈。
此外,因台語濁音的音韻特性,濁音與半濁音並不會同時出現,故使用此方案標記並不會有衝突。
### Unicode 支援
在Unicode中,有幾個符號被此方案用來表示台語中特定聲調和語音特徵:
* 單點(去聲, 거성, 去聲):"〮"(U+302E),用於表示去聲的聲調。
* 雙點(上聲, 상성, 上聲):"〯"(U+302F),用於表示上聲的聲調。
* 陽點(DOT ABOVE):˙(U+02D9),作為陽聲調的標記使用。
* 半角片假名濁音符:゙(U+FF9E),表示台語的濁音。
* 半角片假名半濁音符:゚(U+FF9F),表示台語元音的鼻化。
對於特殊的入聲字,如 ᇡ(U+11E1) 和 ퟶ(U+D7F6),可能會在某些字體/作業系統/瀏覽器中不支援,而遇到初、中、終聲分開顯示為各個獨立的部件或變成問號、方塊等問題。單點及雙點亦在某些字體沒有支援。
另,台語諺文的輸入法將於日後推出,敬請期待。
## 範例
<table>
<tr>
<th style="text-align: left;">全漢</th>
<td style="text-align: left;">我真頇顢講話,但是我真實在。</td>
</tr>
<tr>
<th style="text-align: left;">漢諺</th>
<td style="text-align: left;">我真한반゙講話,但是我真實在。</td>
</tr>
</table>
<table>
<tr>
<th style="text-align: left;">全漢</th>
<td style="text-align: left;">請手扞予好勢,跤徛予在。</td>
</tr>
<tr>
<th style="text-align: left;">漢諺</th>
<td style="text-align: left;">請手화゚호好勢,跤캬호在。</td>
</tr>
</table>
<table>
<tr>
<th style="text-align: left;">全漢</th>
<td style="text-align: left;">關係行善的教訓<br>恁著謹慎,不通為著欲互人看,故意佇人的面前顯示恁個善行;<br>
恁若按呢做,恁就未當對天父得著報賞。
</td>
</tr>
<tr>
<th style="text-align: left;">漢諺</th>
<td style="text-align: left;">關係行善에教訓<br>린뎧謹慎,음탕為뎧 벻゙ 호人看,故意돠人에面前顯示린 에善行;<br>
린若안네做,린就베゙당 뒤天父得뎧報賞。</td>
</tr>
</table>
<table>
<tr>
<th style="text-align: left;">全漢</th>
<td style="text-align: left;">太空朋友,恁好!<br>恁食飽未?<br>有閒,著來阮遮坐嗚。
</td>
</tr>
<tr>
<th style="text-align: left;">漢諺</th>
<td style="text-align: left;">太空朋友,린好!<br>린食飽未?<br>有閒,더來건゙ 쟈坐--오。</td>
</tr>
</table>
<table>
<tr>
<th style="text-align: left;">全漢</th>
<td style="text-align: left;">聯合國世界人權宣言<br>第一條<br>咱人生來自由,<br>佇尊嚴佮權利上一概平等。<br>咱人有理性佮良心,<br>而且應該以兄弟關係的精神來互相對待。
</td>
</tr>
<tr>
<th style="text-align: left;">漢諺</th>
<td style="text-align: left;">聯合國世界人權宣言<br>第一條<br>란人生來自由,<br>디尊嚴갑權利上一概平等。<br>란人有理性갑良心,<br>而且應該以兄弟關係的精神來互相對待。</td>
</tr>
</table>
## 參考
* https://zh.wikiversity.org/zh-tw/%E8%87%BA%E8%AA%9E%E8%AB%BA%E6%96%87
* https://drive.google.com/file/d/1JLHxcEApKWTRpEBDL90lUWXc2Arh_H3v/view
* https://zi-hi.com/%E5%8F%B0%E8%AA%9E%E8%AB%BA%E6%96%87
* https://easytaiwanese.wordpress.com/2021/01/01/%E5%8F%B0%E8%AA%9E%E8%AB%BA%E6%96%87/
* https://unicode.org/charts/nameslist/c_D7B0.html