Opiniowanie psychologiczne w temacie niezgodności płciowej – jak powinno wyglądać, na co warto zwrócić uwagę i jak zadbać o swoje prawa.

Zalecenia praktyczne

Dominik Haak – psycholog, seksuolog, Centrum Terapii HAAK i
Olga Woźna – psycholożka, seksuolożka, psychoterapeutka w trakcie szkolenia, Gabinet Psychologiczny SIMULii

Opinia psychologiczna (wystawiana przez mgr. psychologii) lub psychologiczno-seksuologiczna (wystawiana przez mgr psychologii, seksuologa dyplomowanego) jest jednym z trzech najczęściej wymaganych dokumentów, których wymaga
się od osób transpłciowych i niebinarnych w procesie tranzycji. Opinia taka może posłużyć jako dowód w sądzie podczas procesu uzgodnienia płci, jest
też oczekiwana przez lekarzy i lekarki przed rozpoczęciem zastępczej terapii hormonalnej, czy wykonaniem operacji afirmujących płeć. W Polsce brak jest ujednoliconego podejścia do opiniowania, niewielu specjalistów i specjalistek stosuje się do zaleceń Polskiego Towarzystwa Seksuologicznegoiii i WPATHiv, niewiele z nich zna też Model Świadomej Zgodyv - nazywanej ,,tranzycją
na żądanie’’. Jak zatem powinno przebiegać opiniowanie psychologiczne –
w sposób merytoryczny, trans i enby friendly, ale także z nastawieniem
na zapobieżenie ewentualnym trudnościom w sądzie i kontakcie z następnymi specjalist(k)ami?

Proces opiniodawstwa – podstawy
Psycholog/psycholożka musi być w stanie odpowiedzieć na każde pytanie osoby dotyczące procesu diagnostycznego w sposób nie budzący dalszych jej wątpliwości.
Przebieg procesu diagnostycznego winien być przejrzysty i klarowny – czas jego trwania, wymagania, które należy spełnić, możliwość dookreślenia kosztów całości procesu – osoba badana powinna mieć do tego wgląd przed przystąpieniem
do opiniowania.
Uzyskanie opinii nie powinno się wiązać z udowadnianiem swojej przynależności
do którejś z binarnych płci, czy też bazując na roli płciowej (gender) – utrwalona niezgodność płciowa może wiązać się z odczuwaniem dysforii płciowej, ale też euforii płciowej, czy gender envy.
Osoba badana (niezależnie od wieku) ma prawo do poszanowania intymności
i prywatności zarówno przed organami władzy (sądem), jak i następnymi specjalistami_tkami, czy własnymi opiekunami prawnymi – powinna być świadoma,
kto oprócz niej samej będzie mógł przeczytać opinię, a sama treść dokumentu powinna uwzględniać osoby mające do niej wgląd. Rozumiemy przez to, że informacje intymne, prywatne niemające związku z funkcjonowaniem emocjonalno-społecznym osoby diagnozowanej lub nieodnoszące się do opisu jej_jego przeżywania, rozumienia własnej identyfikacji płciowej nie powinny znajdować się w treści opinii.
Opinie psychologiczne mogą pisane być w formach, zaimkach zgodnych z płcią doświadczaną, nie ma ku temu jakichkolwiek formalnych przeciwwskazań. Jest
to, naszym zdaniem, istotne – cały czas podkreślamy bowiem istotność stosowania wobec osoby opiniowanej poprawnych zaimków. Ponadto nie piszemy opinii o kimś kto nie istnieje, kogo jako diagności_stki nie znamy. Ważnym jest też umieszczenie
na opinii używanego obecnie imienia i zaimków, wraz ze wskazaniem, że to jest pożądany przez osobę sposób zwracania się do niej.
Różnice w procesie opiniodawstwa osób niepełnoletnich
W przypadku osoby niepełnoletniej, aby rozpocząć współpracę z (tak naprawdę jakimkolwiek) specjalistą, wymagana jest zgoda rodzica/opiekuna prawnego na proces opiniodawstwa.
Poinformowanie rodzica/opiekuna prawnego o współpracy, tym jak wygląda, na czym polega proces opiniodawstwa.
Inne metody psychometryczne (testy) – są takie kwestionariusze psychologiczne, które przeznaczone są dla dzieci, są takie które dla dorosłych, a są też takie, które mają ściśle określone przedziały wieku jakie musi spełniać osoba opiniowana. Zadaniem diagnosty_tki jest takie dobranie metody psychometrycznych, aby dostarczały te same informacje w przypadku osoby niepełnoletniej i osoby dorosłej.
Rozmawiając z rodzicem pacjenta niepełnoletniego diagnosta zobowiązany jest
do przestrzegania tajemnicy zawodowej, zarówno wobec dziecka jak i rodzica. Czyli to, co mówi nam rodzic na osobności – zostaje między nami, tak samo to, co mówi
nam niepełnoletni pacjent pozostaje objęte tajemnicą zawodową.
Niedopuszczalne jest misgenderowanie pacjenta za jego plecami – wobec rodzica
lub innych specjalistów.
Należy pamiętać, że klientem jest przede wszystkim osoba opiniowana i to jej interesy podlegają priorytetowej ochronie – w związku z tym warto dbać o to, aby w treści opinii nie znajdowały się informacje zawstydzające dziecko.
To również dziecko podejmuje decyzję czy rodzic ma być obecny na ostatnim spotkaniu, na omówieniu opinii, a także czy i kiedy rodzic ma opuścić gabinet podczas ewentualnych wizyt konsultacyjnych.

Co powinno w opinii psychologiczno-seksuologicznej się znajdować?
Biografia psychoseksualna, opis rozwoju psychoseksualnego osoby badanej obejmującą swoim zakresem m.in. odkrywanie tożsamości płciowej (lub jej braku)
w poszczególnych fazach rozwoju, opisującą rozumienie własnej tożsamości płciowej (lub jej braku) przez osobę opiniowaną, otrzymywane w powyższych zakresach wsparcie. Zamieszczamy tu również opis planów osoby badanej odnoście elementów tranzycji i/lub wykazanie tych, które już zostały przez osobę badaną wykonane.
Ta część opinii pisana jest przede wszystkim na podstawie zebranego wywiadu –
nie ma bowiem żadnych „testów na transpłciowość”.
Opis funkcjonowania poznawczego opisywany na podstawie wyników testów psychologicznych ze szczególnym podkreśleniem m.in. możliwości adekwatnego antycypowania konsekwencji związanych z poddawaniem się tranzycji, umiejętności podejmowania racjonalnych decyzji. Wykluczenie istotniejszych deficytów, które mogą mieć wpływ na rozumienie, osąd – aby podkreślić zdolność osoby opiniowanej
do wyrażenia świadomej zgody.
Opis funkcjonowania emocjonalno-społecznego tworzony na podstawie zestawienia, porównania informacji pochodzących z wywiadu i z testów psychologicznych. Zawiera m.in. opis posiadanego wsparcia społecznego, emocjonalnej stabilności, umiejętności adaptacyjnego radzenia sobie ze stresem i napięciem, prognoz dotyczących dalszego funkcjonowania emocjonalnego po rozpoczęciu procesu tranzycji oraz zdolności
do tworzenia relacji mających potencjał bycia źródłami realnego wsparcia.
Rozpoznanie odpowiednie dla sytuacji osoby badanej – dla osoby dorosłej i nieletniej (po okresie dojrzewania): F64 z ICD-10 lub HA60 z ICD-11 (przed okresem dojrzewania HA61 z ICD 11). Standardy PTS mówią o stawianiu ogólnej klasy rozpoznań, oraz o możliwości używania innych jednostek z ICD-10 odnoszących
się do tożsamości płciowej, warto jednak brać pod uwagę oczekiwania sądów, które przyzwyczajone są do jednostki F64.
Postawienie diagnozy, z wykorzystaniem rozpoznań z całej klasy F64 według ICD–10 (a nie tylko ograniczonych do kategorii F64.0) tak, aby odzwierciedlić realną i znaną już dzisiaj specjalistom różnorodność zgłaszających się pacjentów/ek, a zarazem możliwie najszersze uwzględnienie ujęcia zaproponowanego w postaci nowych jednostek diagnostycznych dysforii płciowej (DSM–5) i niezgodności płciowej (ICD–11).3
Potwierdzenie trwałości odczuwania tożsamości płciowej innej od nadanej przy narodzinach i – jeśli osoba jej doświadcza (ponieważ nie musi) – występowania uporczywej (nieustępującej samoistnie) dysforii płciowej.
Potwierdzenie zdolności do wyrażania świadomej zgody na procedury medyczne oraz terapeutyczne związane z planowaną przez osobę opiniowaną tranzycją.
Treść skierowań i opinii:
Informacja o rozpoznaniu i jego uzasadnienie. Tj. postawienie diagnozy F64 lub HA60/HA61
Informacja o tożsamości płciowej i jej trwałości oraz o dysforii i jej uporczywości.
Informacja o zdolności do wyrażenia świadomej zgody. 3
Zalecenia odnośnie dalszego postępowania uwzględniające dobrostan psychospołeczny osoby badanej – podkreślenie roli tranzycji medycznej i/lub społecznej, wagi zabiegów GAS i innych elementów procesu tranzycji, podkreślenie wagi przeprowadzenia procedury uzgodnienia płci metrykalnej i przeżywanej (gdy osoba opiniowana planuje procedury sądowe) bez zbędnej zwłoki.
Stwierdzenie zdolności do świadomej zgody, które uwzględnia:
Ocenę i potwierdzenie względnej stabilności stanu psychicznego (wykluczenie dekompensacji stanu psychicznego o takim charakterze i nasileniu, który wpływałby na funkcje poznawcze i intelektualne oraz emocje, uniemożliwiając trafną ocenę trwałości i stabilności poczucia przynależności do danej płci i obecności uporczywej dysforii płciowej).
Podkreślenie dojrzałości (lub funkcjonowania adekwatnego względem aktualnej fazy rozwojowej w przypadku osób niepełnoletnich), racjonalnego postępowania, świadomości swoich zasobów i deficytów, umiejętności podejmowania działań na rzecz wzmacniania swoich mocnych stron, a także zdolności do zmagania się ze stresem, posiadania odpowiedniego poziomu odporności psychicznej oraz stabilności emocjonalnej.
W przypadku osób doświadczających równocześnie aktualnie występujących objawów zaburzeń psychicznych podkreślić dotychczas wykonaną pracę na rzecz ich leczenia (np. leczenie farmakologiczne, proces psychoterapii).

Główne metody, formy pracy nad opinią psychologiczno-seksuologiczną
Wywiad
Głównym narzędziem w ocenie psychologicznej osób transpłciowych jest podmiotowe badanie psychologiczne (wywiad, czyli rozmowa). 3
Wywiad psychologiczny powinien zawierać pytania dotyczące przedmiotu opinii, nieodpowiednim jest zadawanie pytań wynikających z ciekawości psychologa
lub niespełniających celu opinii. Warto jednak zaznaczyć, że osobom badanym niektóre z pytań mogą wydać się bezsensowne, mają jednak one istotne znaczenie z punktu widzenia psychologa opiniującego (np. pytania o metody radzenia sobie ze stresem, opis posiadanych relacji, wsparcia społecznego). Nie zmienia to faktu, że psycholog powinien umieć odpowiedzieć na pytanie osoby opiniowanej o sens zadawanych pytań oraz uzasadnić metody swojej pracy, w sposób niebudzący dalszych wątpliwości.
Diagnostą_tką nie powinna powodować ciekawość, a wszelkie pytania, które zadaje powinny być użyteczne z punktu widzenia powstającej diagnozy i możliwe przez samego diagnostę do wytłumaczenia osobie badanej.
Testy psychologiczne, metody psychometryczne:
Diagnosta_tka podczas wykonywania testów psychologicznych powinien być przez cały czas rozwiązywania przez osobę opiniowaną kwestionariuszy dla niej_niego dostępny_a – by móc odpowiedzieć na wszelkie pytania, rozwiać ewentualne wątpliwości, a także by upewnić się, że osoba opiniowana uzupełnia kwestionariusze
w sposób poprawny, prawidłowy.
W przypadku diagnostyki za pomocą kwestionariuszy należy zadbać o wyrażenie przez osobę badaną świadomej zgody na takie badanie. Wszystkie testy należy omówić, wytłumaczyć ich cel, przede wszystkim w odniesieniu do procesu opiniodawczego.
Stosowane przez nas metody kwestionariuszowe: diagnostyka funkcjonowania poznawczego (inteligencja skrystalizowana oraz płynna), psychoseksualnego (płeć psychologiczna) oraz osobowość́ i temperament (wielowymiarowe inwentarze osobowości, kwestionariusz temperamentu, metody radzenia sobie ze stresem,
z napięciami, poziom wglądu).

Rola testów psychologicznych w procesie opiniodawstwa
Metody psychometryczne służą skróceniu procesu zbierania wywiadu – testy „zadają” szybciej i sprawniej liczne pytania, których dzięki temu nie musi zadawać psycholog/psycholożka w wywiadzie, więc go_ją w tym niejako wyręczają. Ponad
to testy są wystandaryzowane i podają nam możliwie obiektywne dane – w odniesieniu do grup normalizacyjnych. Dzięki temu możemy zobaczyć jak w porównaniu do innych osób w podobnym wieku wypada osoba opiniowania. Testów nie trzeba się bać.
Tak naprawdę nie można ich „nie zdać” lub udzielić na nie „złych odpowiedzi”. Testy opisują przede wszystkim temperament, osobowość osoby opiniowanej – nie można więc mieć „złego” temperamentu lub „złej” osobowości. Testy funkcjonowania poznawczego również nie służą dookreśleniu ilorazu inteligencji osoby badanej –
to ich „skutek uboczny”. Służą nam one zweryfikowaniu umiejętności podejmowania świadomej zgody, oraz umiejętności dokonywania racjonalnego osądu. To istotne zwłaszcza w przypadku opinii pisanych na rzecz sądowego uzgodnienia płci metrykalnej Testy pomagają nam podkreślić, że osoba opiniowana jest w pełni poczytalna i może podejmować na swój temat decyzje.
Testy nie badają tożsamości płciowej – żadna osoba lepiej od Ciebie nie będzie wiedziała, jaka jest Twoja identyfikacja płciowa. Powszechnie w procesie opiniodawstwa stosowany test IPP nie określa płci, a jedynie posługiwanie się w opisie siebie określeniami stereotypowo męskimi, albo żeńskimi. Wykorzystujemy
go do oceny umiejętności poruszania się w świecie stereotypów płciowych oraz umiejętności „wychodzenia poza” ich sztywne kategorie, a także traktujemy jako narzędzie uzupełniające samoopis osoby badanej. Nie istnieje test na bycie osobą ,,prawdziwie transpłciową’’. Testy są wymagane przez sądy i lekarzy/lekarki, warto więc wykonywać zalecane baterie badań. Wykonywane są testy ułatwiające opis
i rozumienia funkcjonowania poznawczego, a także testy pomagające dokonać opisu temperamentu oraz osobowości osoby opiniowanej.
Pamiętajmy, że zgodnie ze Standardami Diagnozy Psychologicznej Ogólnopolskiej Sekcji Diagnozy Psychologicznej Polskiego Towarzystwa Psychologicznegovi, psycholog zawsze sam podejmuje decyzję o tym, czy podjąć się danego badania,
jak również sam wybiera metody oraz odpowiednio aranżuje warunki badania, zawsze mając na uwadze dobro swojego klienta – dlatego też możliwe jest przeprowadzanie badań psychometrycznych w (zachowującej standaryzację i warunki formalne istotne wg PTP) formie onlinevii.

Zakończenie procesu opiniodawstwa
Diagnosta powinien wydać gotowy dokument osobie opiniowanej dopiero
po uprzednim upewnieniu się, że jego treści i zapisy są dla osoby opiniowanej jasne
i zrozumiałe. Omówienie gotowej opinii powinno nastąpić wraz z możliwością nanoszenia zmian/poprawek przez osobę opiniowaną. Osoba opiniowana ma prawo znać swoją opinię, rozumieć sformułowania, które w niej padają oraz umieć́ objaśnić́
je innym specjalistom na dalszych etapach swojego procesu tranzycji. Opinia jest dokumentem przede wszystkim dla osoby badanej, dlatego też ma ona wpływ
na jej kształt. Wynika to bezpośrednio z tego, że psycholog nie czyta w myślach, relacjonuje jedynie doświadczenie osoby, a w wyniku takiego opracowywania cudzych słów może dojść do nieścisłości, pominięć lub niedociągnięć merytorycznych, które skorygować i zauważyć może jedynie osoba opiniowana.
Diagnosta powinien udzielać odpowiedzi na ewentualne pytania także po zakończeniu współpracy diagnostycznej jako, że takie mogą pojawić się już po wydaniu dokumentu, gdy osoba opiniowana zapozna się z jego treścią „na spokojnie” lub gdy skonfrontuje jego treść z osobami bliskimi lub gdy okaże się, że jego treści się zdezaktualizowały
lub gdy są dla potrzeb pacjenta niewystarczające (co może okazać się dopiero
po dalszych konsultacjach medycznych i/lub prawnych).
Diagnosta powinien poinformować pacjenta o sposobie przetwarzania jego danych osobowych, o czasie przechowywanie dokumentacji oraz o możliwości dostępu
do powstałej w wyniku diagnozowania dokumentacji.
Ciągłość opieki diagnostycznej, psychologicznej opisywana w WPATH jest przez
nas rozumiana właśnie jako dostępność dla osób opiniowanych. Jako gotowość
do dalszego odpowiadania na ich pytania, wątpliwości, wprowadzania
(gdy to konieczne) elementów psychoedukacji lub kierowania na psychoterapię i inne formy wsparcia.

Kryteria formalne sformułowane w klasyfikacjach medycznych
ICD-10, rozpoznanie F64 (zaburzenia identyfikacji płciowej):
Kryterium deklaratywnie odczuwanej niezgodności płciowej oraz pragnienia funkcjonowania w zgodzie z płcią doświadczaną – każda osoba, która odczuwa tożsamość płciową inną od nadanej przy narodzinach i pragnie przejść przez pożądane przez samego_samą siebie elementy procesu korekty płci – spełnia to kryterium.
Kryterium stałości (minimum 2 lata) – dwa lata w ICD 10, aktualnie są przez specjalistów liczone od momentu uświadomienia sobie przez osobę badaną swojej tożsamości płciowej, a nie od momentu coming outu, czy rozpoczęcia procesu tranzycji. Wszelkie idee zawierające test realnego życia, czy wymóg udowadniania przed psychologiem_psycholożką odczuwania tożsamości przez dwa lata, poprzez pojawianie się przez długi czas w gabinecie – są nieuprawnione naukowo i nieetyczne.
Kryterium dotyczące braku związku transpłciowości z innymi chorobami, stanami, zaburzeniami – kwestia zróżnicowania cech płciowych na poziomie chromosomalnym nie podlega ocenie psychologicznej. Kryterium to jest jednak najczęściej wykorzystywane przez gatekeeperów poprzez wykluczenie z dostępu
do tranzycji osób z rozpoznaniem borderline, zespołu Aspergera, schizofrenii i innych trudności psychicznych. Jak to powinno jednak wyglądać? Zaburzenie psychiczne samo w sobie nie uniemożliwia osobie badanej wyrażenia świadomej zgody na przejście przez proces tranzycji. Wiele osób w trakcie korekty płci ma rozpoznane dodatkowo wstępujące zaburzenia psychiczne, zaburzenia osobowości. Wśród pacjentów
i pacjentek gender clinics na Zachodzie jest też dużo osób z zespołem Aspergera. Neuroróżnoroność nie jest przeciwskazaniem dla przejścia procesu afirmacji płci. Warto również podkreślić, iż często to odczuwana dysforia i niezgodność płciowa, wraz ze stresem mniejszościowym, wzrastaniem w nieafirmatywnym, niewspierającym środowisku mogą być przyczyną różnorodnych trudności natury psychicznej. W takim przypadku rozumie się proces tranzycji jako jedną z możliwości dodatkowego terapeutyzowania, leczenia tak występujących innych trudności psychicznych.
ICD-11, rozpoznanie HA60 (niezgodność płciowa u adolescentów i dorosłych):
Osoba opiniowana doświadcza wyraźnej i trwałej niezgodności między płcią doświadczaną, a płcią przypisaną przy narodzeniu (oznaczoną jako XYZ).
Osoba opiniowana przeżywa silną niechęć, dyskomfort związane z posiadanymi cechami płciowymi ze względu na ich niezgodność z płcią doświadczaną.
Osoba opiniowana odczuwa silne pragnienie pozbycia się cech płciowych ze względu na ich niezgodność z doświadczaną płcią.
Osoba opiniowana deklaruje silne pragnienie posiadania cech płciowych charakterystycznych dla płci doświadczanej. Np. odczuwa pragnienie bycia określaną, odbieraną, traktowaną oraz akceptowaną zgodnie z płcią która nie jest tożsamą względem płci metrykalnej.
Odczucia związane z identyfikacją płciową oraz dążenia do funkcjonowania w zgodzie z nią są trwałe.
Uwaga od nas: „trwałość” jest bardziej liberalnym określeniem niż kryterialne „2 lata” występujące w ICD 10. W ICD 11 „trwałość” natomiast oceniania jest subiektywnie przez osobę opiniowaną oraz obiektywnie przez opiniującego psychologa, co może stać
się potencjalnym zagrożeniem gatekeepingu.

Język i komunikacja z osobą opiniowaną
Zalecamy poszanowanie tożsamości pacjenta i adekwatne odnoszenie się do pacjenta, niezależnie od etapu tranzycji.
Diagnosta nie powinien oceniać, osądzać swoich pacjentów – niedopuszczalne są komentarze dotyczące wyglądu pacjenta, czy ma „dostateczny” passing, że „taka ładna osoba, a tak się chce oszpecić tranzycją”, poddawanie jego/jej tożsamości
pod wątpliwość, przytaczanie dowodów anegdotycznych o wpływanie mangi/anime,
i in.
Niedopuszczalne jest misgenderowanie pacjenta za jego plecami – nawet wobec rodzica lub innych specjalistów (np. podczas superwizji).
Naszym zdaniem specjaliści pracujący z osobami różnorodnymi płciowo nie powinni ustawać w wysiłkach swojej własnej edukacji, poszerzania wiedzy, poznawania kolejnych pojęć, zwrotów. Sporym ostrzeżeniem może być dla nas informacja,
iż specjalista ogłaszający się jako osoba LGBT+ friendly używa nadal określeń typu „zmiana płci” lub „transseksualizm”.
Istotne jest zbudowanie dobrej relacji z osobą opiniowaną, pełnej życzliwości, empatii. W przypadku osób, które doświadczają stresu o dużym nasileniu należy zadbać
o ich komfort i pochylić się nad możliwością obniżenia napięcia w procesie diagnostycznym.
Diagnosta powinien umożliwiać pacjentowi stawianie granic, chronienia własnej prywatności i intymności i winen jest te granice uszanować. Swój światopogląd diagnosta zostawia za drzwiami gabinetu. Bez względu na to jakie poglądy
są mu bliskie. Diagnoście_stce powinna przyświecać idea „po pierwsze, nie szkodzić”, ale także „szanować autonomię”, „podążać za potrzebami osoby opiniowanej”,
„być empatycznym_ną”.
Ważne: Zaleca się ograniczenie umieszczania w zaświadczeniach i opiniach (zwłaszcza na potrzeby postępowania sądowego) informacji biograficznych i osobistych pacjentów/tek jedynie do tych, które stanowią przesłankę do formułowanych wniosków. Dotyczy to zwłaszcza informacji na temat funkcjonowania seksualnego (zachowań, fantazji, orientacji i preferencji seksualnych). 3

Na co uważać – red flag alert
Nie istnieje zestaw kursów, szkoleń, który da nam pewność, że specjalista, z którym pacjent
się konsultuje jest „prawdziwie” LGBTQ+ friendly. Istnieją specjaliści, którzy czerpią swoją wiedzę z licznych szkoleń i kursów, posiadają tytuły naukowe, lata praktyki, dyplomy, certyfikaty robiące ogromne wrażenie ale są nieempatyczni, lub ich wiedza jest nieaktualna
lub nie potrafią zastosować jej w praktyce – są dobrymi teoretykami. Istnieją też specjaliści, którzy nie mają na swoim koncie licznych szkoleń, nie mogą pochwalić się licznymi tytułami lub „papierkami”, a wiedzę czerpią przede wszystkim z praktyki gabinetowej, rozmów z innymi pacjentami.
Sformułowania dotyczące leczenia, terapii orientacji seksualnej.
Hasła "terapia reparatywna, reparacyjna, konwersyjna".
Specjalista posługujący się sformowaniami „transseksualizm”, „transgenderyzm”, „transwestytyzm”, „zmiana płci”.
Misgenderowanie pacjentów.
Brak pytania o imię, zaimki w momencie poinformowania specjalisty
o tym, że nie jesteśmy osobami cispłciowymi.
Intensywne podkreślanie swojej wiary, związków z religią.
Brak aktualnych szkoleń, kursów.
Krytyczne opinie osób pacjenckich.
Nadmierne psychologizowanie. Gdy ktoś szuka jakiegoś wydarzenia w życiu, którym można by magicznie wytłumaczyć transpłciowość – traumy seksualne, rozwód rodziców, śmierć jednego z rodziców…
Gatekeeping i inne niewłaściwe praktyki w procesie opiniowania.
Nieprzyjmowanie osób niebinarnych, nieletnich.
Poglądy, zgodnie z którymi osoba: niebinarna, homoseksualna, neuroróżnorodna, nieletnia – nie może przejść tranzycji.
Nienaukowe i niepodparte dowodami straszenie detranzycjąviii,
Przypisywanie zbyt dużej wagi procesom nieuświadomionym, ignorując naukowe doniesienia o biologicznych uwarunkowaniach niezgodności płciowej.

Dodatkowo rolą psychologa opiniującego jest lub może być:
Psychoedukacja i ocena wiedzy pacjenta/ki – na temat planowanych procedur związanych z procesem tranzycji oraz związanych z nimi konsekwencji dla całościowego funkcjonowania. 3